Türk halı ve kilimleri; karmaşık desenleri, benzersiz tasarımları ve kendine has renkleriyle nerede olursanız olun evde hissettirir. Tüm dünyanın ilgisini çeken dokumacılık geleneğimizin bu nadide ürünlerinin her birinin kendine has hikâyeleri vardır. Dokumacı; mutluluğunu, kederini, hayallerini ve korkularını ipliklere dokur. Artık, tüm insani gücümüzü ve zaaflarımızı hiç ses etmeden usulca başkalarıyla paylaşmanın bir yolunu bulmuştur.
İlk El Yapımı Türk Halı ve Kilimleri Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Göçebe Türk boylarının yaşadığı Orta Asya'da başlayan el yapımı halı ve kilim dokuma geleneğinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bu gelenekle üretilen halı ve kilimler Türklerin keşfettiği, geliştirdiği ve dünyaya sunduğu bir sanat formu özelliği taşır. Türkler, Orta Asya bozkırlarının soğuğundan kendilerini korumak için yapımında bol miktarda kuzu yünü kullandıkları halıyı icat ettiler. Göçebe olarak yaşayan Türkler, bu buluşlarını gittikleri her yere yanlarında taşıdılar.
Dünya Türk Halılarıyla Tanışıyor
Orta Asya'da geniş bir alanda etkisini sürdüren dokumacılık geleneği ile üretilen halı ve kilimler, 15. yüzyılda Avrupa'ya ihraç edilmeye başlandı. Türk halılarına olan ilginin zaman içerisinde nasıl arttığını dönemin önemli ressamlarının eserleri üzerinden takip etmek mümkündür. Lorenzo Lotto, Carlo Crivelli ve Hans Holbein resimlerinde Türk halılarını kullanan ressamlardan bazılarıdır.
Halı ve Kilim Motiflerinin Anlamları
Türk halı ve kilimlerinde kullanılan motifler ve bu motiflerin uygulanış biçimleri, halıyı dokuyan kişinin yaşantısıyla ilgili ipuçları verir. Dokumacı bekar ise evlenmek istediğini “saç bağı motifi” ile dile getirirken çocuk sahibi olmak isteyen bir dokumacı dokuduğu halıya “lale motifi” ekleyebilir. Kullanılan bu motifler, belirli bir boyun zevkine veya sahip olduğu aile geleneğine göre şekil, boyut ve renk açısından farklılıklar gösterebilir.
Dokumacılar çok eski zamanlardan beri akrep, yılan ve kurt gibi tehlikeli hayvanları veya bu hayvanların vücutlarının bir kısmını dokumanın kendilerine güç verdiğine, o hayvanalar karşısında kendilerine koruma sağladığına inanıyorlardı.
Pek çok Türk halı ve kilimi; dokumacıya, ailesine veya boyuna gelebilecek zararlara karşı koruyucu motifler içermektedir. Bu motifler arasında en sık kullanılanları ise insan gözü, çengel ve pıtrak da denen dulavrat otudur.
Bunlar dışında Türk halı ve kilimlerinde farklı alt anlamlara sahip pek çok motif kullanılmıştır.
Türk Halılarında Kullanılan Başlıca Motifler
- Elibelinde Motifi: Elibelinde motifi, halı ve kilimlerde yaygın olarak kullanılan dişi figürdür. Bolluk ve bereketi, doğurganlığı, karnında çocuğu olan bir anneyi ve sağlıklı çocuk doğurma ümidini sembolize eder.
- Koçboynuzu Motifi: Koçboynuzu motifi, kahramanlığı ve eril gücü temsil eder. Aşk ve evlilik motifi olarak kullanıldığında dokumacının kocasını veya sevgilisini temsil edebilir.
- Su Yolu Motifi: Su yolu motifi, suya hayat veren gücü simgelemektedir. Arınmayı, yaşamın sürekliliğini, yeniden doğuşu ve bilgeliği sembolize eder.
- El, Parmak ve Tarak Motifi: El, parmak ve tarak motifleri birbirine çok benzer. Yaratıcı gücün sembolü olan el, aynı zamanda insanı hayvandan ayıran en önemli organdır. Kuvvet ve hükmetme gücünün sembolize edilmesinde kullanılır.
- Akrep Motifi: Kişiyi akrep sokmasına karşı koruyacağı inancıyla halı ve kilimlere dokunan akrep motifi aynı zamanda gurur ve özgürlük sembolü olarak kullanılır.
- Yılan Motifi: Yılan motifi, mutluluk ve bereket sembolü olarak kullanılır. Yeniden doğuş, ölümsüzlük ve sonsuzluk gibi anlamlar içerir.
- Küpe Motifi: Küpe motifi, evliliği sembolize eder. Çünkü Türk kültüründe küpe, geline takılan düğün hediyelerinden biridir. Dokuduğu halıya küpe motifi işleyen kadın, evlenme arzusunu ailesine dolaylı yoldan söylemiş olur.
- Bukağı Motifi: Bukağı, atın ön iki ayağına otlaktan uzaklaşmasını engellemek amacıyla takılan zincire verilen isimdir. Bir halı ve kilim motifi olarak kullanıldığında sevgililerin birbirine bağlanma arzusunu ve aşkı temsil eder.
- Yıldız Motifi: Türk halı ve kilimlerinde yer alan yıldız motifi üretkenliği simgeler.
- Kuş Motifi: Kartal ve şahin motifleri güç ve dayanıkılılığı temsil eder. Güvercin ve bülbül motifleri iyi şansı, baykuş ve kuzgun motifleri ise kötü şansı sembolize eder.
- Hayat Ağacı Motifi: Hayat ağacı motifi, ölümsüzlüğü simgelemektedir. Dokumacılar kendi soylarını sonsuza kadar devam ettireceği inancıyla bu motifi halı ve kilimlerine işlemişlerdir.
Bu içerik de ilginizi çekebilir: 16. yüzyıl Avrupa’sına Moda Yolculuğu: Turquerie Akımı
