Son birkaç on yılda, “şamanizm” terimi batı dünyasında popülerleşmiştir. Günümüzde, geleneksel şamanizm biçimleri bu terimle beraber modernize edilmiş, genellikle ezoterik uygulamalar arasında ayrım yapmak zor bir hale gelmiştir. Gelin hep birlikte bu içeriğimizde şamanizm hakkında daha detaylı bilgiler edinelim. Keyifli okumalar.
Bu içerik de ilginizi çekebilir:
Doğanın Bütünlüğüne ve Kutsallığına Saygı: Paganizm
Şamanizm Nedir, Ne Zaman Ortaya Çıkmıştır?
Şamanizm, milattan önceki yıllardan bu yana Türklerin ve çevrelerindeki toplulukların, İç Asya ve Orta Asya’da yaşadıkları bölgelerde uyguladıkları ve şaman ya da “kam” adı verilen din adamları aracılığıyla gerçekleştirilen bir inanç ve uygulamalar bütünüdür.
Peki şamanizm din midir? Bazı kaynaklara göre bir dini ifade eden bu terimin karşılık geldiği inanç sistemi, aslında İslamiyet, Hıristiyanlık, Budizm gibi tam anlamıyla teşekkül etmiş bir din değil; tanrılar, ruhlar ve insanlar arasında ilişki sağlayan bir sistem ve tekniktir. Başka bir görüşe göre ise şamanizm bir din olmakla beraber, onu tümüyle kavrayabilecek yeterli bilgiye sahip olmadığımızdan açıkça ortaya konulamamaktadır.
Özetle şamanizm, tüm yerli kabilelerin doğasında bulunan evrensel ruhani bilgelik olarak görülebilir.
Şamanizm Ne Demektir?
Şamanizm sözcüğü Tunguzcadaki “şaman” isminden gelmektedir. Bu sözcük Rus bilim adamları aracılığıyla bilim terminolojisine girmiştir. Türk topluluklarında şaman teriminden çok “kam” sözcüğü kullanılmıştır; bu yüzden söz konusu inançlar bütününe Kamcılık (şamanlar tarafından deneyim anlamında kullanılır) demek de mümkündür. Bunun yanı sıra Orta Asya’nın bazı bölgelerinde kullanıldığı gibi tanrıcılık veya tengricilik de denilebilir.
Şamanlık olgusunun ilk olarak Avrupalı gezginlerce Orta ve Kuzey Asya’nın çeşitli ülkelerinde tespit edildiği söylenir. Daha sonra benzer sihirsel/ dinsel olgular Kuzey Amerika’da, Endonezya’da, Okyanusya’da ve başka yerlerde de gözlemlenmiştir.
Dünya Üzerindeki Şamanist Toplumlar
Şaman terimi genel olarak şifacı, dini lider, danışman ve meclis üyesi gibi rollerin birleştirildiği yerli grupları tanımlamak için kullanılır. Bu anlamda şamanlık; diğer Kuzey Kutbu halkları, Amerikan Kızılderilileri, Avustralya Aborijinleri ve geleneksel kültürlerini 20. yüzyıla kadar koruyan “San” gibi Afrika grupları arasında özellikle yaygındır. Şamanizmin avcı-toplayıcı kültürler arasında ortaya çıktığı ve tarımın başlangıcından sonra bazı göçebe ve çiftçilikle uğraşan toplumlarında devam ettiği genel olarak kabul edilen bir görüştür.
Çoğu zaman şamanizm, dünyanın insanlara yardım edebilecek veya kötülükler yapabilecek çok sayıda ruhani varlığa ev sahipliği yaptığı bir inanç sistemi olan animizm ile birlikte anılır.
Türklerde Şamanizm
Şamanizm, erken devir Türkleri ve arasında konuşulan diller arasında çok daha eski çağlardan itibaren totemist inançlar, ata kültleri, hayvan kültleri ve doğa kültleriyle görülmektedir. Bazı araştırmacılar bundan hareketle Şamanizmin Türklere sonradan geldiği fikri üzerinde durmakta, dolayısıyla Şamanizmin IV.-V. yüzyıllardan önce Asya’da bilinmediğini iddia etmektedirler.
Ünlü Rus tarihçi Lev Nikolayeviç Gumilyov konuyla ilgili olarak: “Gerek ‘kam’ terimi ve gerekse ‘kamlık’ sözü ilk defa VII. yüzyılda tespit edildiğinden, Cungarya ve Altay Türkleri arasında da kamlık sisteminin Vll.- Xll. yüzyıllar arasında ortaya çıkmış olması ihtimali fazladır.” görüşünü dile getirir. Bununla birlikte Sibirya’daki kaya resimlerinde çok daha eski tarihli ve şaman olduğu düşünülen ya da böyle yorumlanabilecek insan tasvirlerine rastlanması, bu konu üzerinde daha çok araştırma yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, astroloji, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınan Ebü Reyhan el-Biruni, “El-Âsâr’il-Bâkiye an’il-Kurûni’i-Hâli-ye” adlı eserinde Şamanizmin, Buda ortaya çıkmadan önce var olduğunu söyleyerek bu inanç sisteminin çok daha eski olduğunu belirtir.
Türk Şamanizminde Tanrılar ve Ruhlar Tanrı Kavramı
Türk mitolojisinde pek çok tanrı ve ruh vardır; ancak bunlarla ilgili çok ayrıntılı bilgiler zaman içinde ortaya çıkmaktadır. Türk mitolojisi Türk kavimlerine göre değişmekle beraber; aralarında anlaşılmaz ya da çelişkili ifadeler bulunmaktadır. Örneğin bazı araştırmacılar İslamiyetten önce Türklerde tek Tanrı inancının bulunduğunu savunmakta, ama bunu kanıtlayacak deliller birçok kişiye göre zayıf kalmaktadır. Bu konu temelde dinlerin çoktanrıcılıktan tektanrıcılığa doğru geliştiği tezine karşı ortaya atılan, tektanrıcılığın insanlıkla yaşıt olduğunu ve son kalan toplumların inançları neticesinde çoktanrıcılığın ortaya çıktığını ifade eden başka bir tezle ilgilidir. Bu tez Eski Türklerde tektanrıcılığın izlerinin bulunduğuna işaret etse de, ikinci derecede tanrıların ya da ruhların da var olduğu gerçeğini ortadan kaldırmamaktadır.
Bugün kullanılan "Tanrı" sözcüğü, İslamiyetteki Allah kavramıyla birleşip yeni bir anlam kazanmıştır. Aslında tanrı sözcüğü, eski Türkçedeki tengri sözcüğünden gelmekte ve bu sözcük çeşitli Türk topluluklarında birbirinden küçük farklarla kullanılmaktadır.
Şaman Nasıl Olunurdu, Ritüelleri Nelerdi?
Sibirya’da ve kuzeydoğu Asya’da iki şekilde şaman olunabilirdi:
- Şamanlık “mesleğinin” kalıtsal aktarımı (babadan oğula geçmesi)
- Kendiliğinden gelen bir “iç çağrısı” ya da “seçilme” yolu ile
Ayrıca (örneğin Altaylılardaki gibi) kendi istemleriyle veya (Tunguzlardaki gibi) klanın isteğiyle şaman olan bireylere de rastlanırdı. Fakat bu kişilerin şamanlığı, mesleklerini miras yoluyla elde etmiş veya tanrıların ve ruhların “çağrısına” uyarak kazanmış olanlara göre daha zayıf olduğu kabul edilirdi.
Topluluk tarafından şaman seçilmeye gelince, bu da adayın esrime (kişinin, duyulur dünyanın dışına çıkarak kendinden geçmesi, kendini Tanrı’yla birleşmiş sayması durumu) deneyimine bağlıydı. Eğer esrime gerçekleşmezse, hayata veda eden şamanın yerini almak üzere topluluktan bir genç seçilirdi. Seçilme yöntemi ne olursa olsun, bir şaman ancak iki yönlü bir “eğitim” aldıktan sonra şaman olarak görevine başlardı.
Kaynaklar: Altaylardan Anadolu’ya Kamanizm Şamanizm (Yaşar Kalafat), Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri (Mircea Eliade), Şamanizm (Yusuf Ziya Yörükan), Brittanica
