Bir Yunan Mitolojisi Efsanesi: Prometheus Hikayesi
Mitoloji

Bir Yunan Mitolojisi Efsanesi: Prometheus Hikayesi

Ayşe Aycan Arıcan
Ayşe Aycan Arıcan

Mitolojik kaynaklar incelendiğinde Prometheus efsanesinin tanrı ve tanrıçalar arasında bir dönüm noktası olduğu anlaşılabilir. Prometheus kardeşleri gibi tanrısal düzene karşı çıkarak, onlardan farklı olarak en sonunda insanoğlunu yaratmıştır. Başka bir deyişle bu yazımızda Prometheus efsanesini derinlemesine ele alacağız.

Prometheus Kimdir?

Prometheus, İatepos ve Kıymene’nin oğludur. Atlas, Menoitios ve Epimethus’la da kardeştir. Prometheus diğer Olimpos tanrılarına kıyasla, son derece kurnaz ve zeki olmasıyla bilinir. Titanların isyanları karşısında tarafsız bir tutum sergilemiş ve Titan oğlu olarak Zeuz’un gözüne girmeyi başarmıştır. Böylece Zeus onu Olympos’daki ölümsüzlerin arasına almıştır. Ancak Prometheus Zeus’a ve arkadaşlarına karşı içten içe bir kin beslemişti. Dedelerinin intikamını almayı amaçlayarak, kendi gözyaşıyla yoğurduğu balçıktan ilk insanı yaratmayı başardı. En büyük Yunan tanrısı olan Zeus bunun üzerine Prometheus’a korkunç bir ceza verdi. Onu Kafkas Dağlarında zincire vurdurtmuş ve “Prometheus Desmotes” adıyla anılmasını sağlamıştır. Ayrıca tanrılar tarafından görevlendirilen bir kartal her gece yeniden oluşan karaciğerini kemirmiştir. Fakat Prometheus’un imdadına Zeus’un yarı tanrı yarı ölümlü olan oğlu Herakles’in yetiştiği söylenir. Prometheus’da Zeus tahtından düşmekdikçe kendisine yapılacak işkencelerin sonunun gelmeyeceği inancı vardı. Bu inancı sayesinde insanlık adına özgürlüğün yolunu açmış oldu. Aynı zamanda Zeus, kendisini yok sayan insanlara ders vermek adına Hephaistos’a balçık ve sudan ilk bakirenin heykelini yaptırdı. Kalbine de ruh yerine Prometheus’un ateşi çaldığı yerden aldığı bir kıvılcımı koyarak ona Pandora adını verdi.

Prometheus Bound - Peter Paul Rubens (1611 - 1612)

Tanrıların Pandora’ya tek tek hediyeler vermiş olsa da Zeus  Pandora’yı insanlara gönderirken kutuyu açmıştır. Kutunun içinden ıstırap ve kötülüklerin çıktığını gören Pandora hemen kutuyu kapatmıştır. Kutuda kalak şey ise sadece umuttu. Bu sayede Zeus tüm insanlardan öcünü almış sayıldı.

Prometheus Efsanesine Farklı Açılardan Bakış

Prometheus insanlığın yaratılışından önce Yunan Tanrıları Titan diye anılan dev ırka karşı büyük bir savaş kazanmıştır. Savaşta titanların büyük çoğunluğu öldürülmüş ya da Tartarus’un ebedi cehennemine atılmıştır. Fakat adı öngörü anlamına gelen Titan Prometheus kardeşi Epimetheus’u tanrıların yanında savaşmaya ikna etmiştir. Zeus teşekkür mahiyetinde kardeşleri tüm canlıları yaratmakla görevlendirmiştir. Epimetheus tanrıların verdiği armağanları canlılara dağıttı. Bazılarına uçma yeteneğini verirken, bazılarına da hareket etme becerisini veya çimenlerde hızlıca koşmayı vermiştir. Canavarların payına da yumuşak kürk, keskin yapıdaki pençeler ve göz alıcı pullar düştü. Aynı dönemlerde Prometheus’da ilk insanlara çamurdan şekiller sunarak, onlara tanrıların görünümünü vermiş olsa da Zeus insanlara ölümlü kalmayı ve Olimpos Dağı’nda yaşayanlara da aşağıdan ibadet etmeyi emretmiştir. Çünkü Zeus tüm insanları doğanın acımasız şartlarına karşı savunmasız, sürekli itaat etme zorunluluğu bulunan ve korunmak için tanrılara bağlı olan yaratıklar olarak görmüştür. Fakat Prometheus’un, Zeus’un yaratık diye nitelendirdiği insanları son derece büyük bir amaçla tasavvur ettiği rivayet edilir. Zeus ona insanları nasıl kurban vereceğine karar vermesini istediği zaman, Prometheus kurnazlığını kullanarak insanlara biraz olsun avantaj sağlayabilecek bir plan kurgulamıştır.

Zeus’a sunmak amacıyla bir boğa öldürüp onu ikiye böldü. Diğer taraftan da deriyi ve sulu eti hayvanın nahoş midesinin altına saklarken, hayvanın kemiklerini de kalın yağ tabakasının altına yerleştirdi. Zeus bu sunum karşısında kendisi için en ideal porsiyonu seçerken, Prometheus’un çevirdiği dalavereden dolayı da çok öfkelenmiş ve dünyada ateşin herhangi bir amaca yönelik kullanımını yasaklamıştır. Fakat Prometheus yaratılmışların ateşten mahrum kalmasına izin vermek istemedi. Böylece Athena ve Hephaistos’un bulunduğu yerden ateşi çalmak için Olimpos Dağı’na tırmanmış ve oyuk bir rezene kabının içine ateşi saklayarak insanlara getirmeyi başarmıştır. Bu sayede insanlık doğayı kendi yararlarına kullanma ve doğaya egemen olma gücüne kavuşmuştur. Prometheus’un alevleri uygarlığın hızlı bir şekilde gelişmesine ön ayak oldu. İnsanlar ateş sayesinde hem besinleri hem de ısıyı kullanıp kendilerine bakabilir halde geldi. Ayrıca silah üretebilir ve savaşabilirlerdi. Zeus aşağıya baktığında Prometheus’un ona bir kez daha ihanet ettiğini anlayıp, ona ilk paragrafta da bahsettiğimiz kayalığa zincirleme cezasını uyguladı. Bu cezaya göre her gün karaciğerini parçalamak üzere bir akbaba onu ziyaret edecek ve ertesi gün karaciğeri yeniden parçalanmak suretiyle yeniden eski haline dönecekti. Prometheus’un zulüme ve işkenceye karşın gösterdiği direnç, mitolojide son derece sevilen bir figüre dönüşmesini sağlamıştır. Üstelik meraklı ve hareketli kişiliğinin yanında, bilgi birikimi ve insanlığa sağladığı gelişim ve güçlerle hatırlanmıştır.

Edebiyat ve Sanatta Prometheus

Prometheus hem edebiyatta hem de sanatta tekrar edilen bir figür olarak önemli rol oynamıştır. İngiliz edebiyatını temsil eden yazarlardan Percy Bysshe Shelley “Prometheus Unbound” isimli lirik oyununda Prometheus’u kaçıp empati ve bilgi yaymaya devam eden romantik bir kahraman olarak tasvir etmiştir. Ayrıca Shelley onun hakkında; “ Prometheus düşünsel ve ahlaki mizacın azami seviyede mükemmel olduğu bir tiptir. En saf ve içten güdülerle, en iyi ve soylu sonlara yönlendirilmiştir.” cümlelerini kurmuştur. Aynı zamanda Shelley’in karısı May Prometheus’u daha ders verici bir figür şeklinde kafasında canlandırarak kendi romanına da “Frankenstein: Modern Prometheus” adını vermiştir.

Bu içerik de ilginizi çekebilir:

Bir Yunan Mitolojisi Hikayesi: Medusa Efsanesi Nedir?