İlk kadın, ilk başkaldırı, ilk özgürlük!
Lilith Kimdir, Yaratılış Hikayesi Nedir?
Birçok efsanede ve çoğu kitapta adı geçen Lilith aslında yaratılan ilk insandır. Kimi efsanelere göre tanrı önce Lilith’i yaratmış ve hemen ardından Adem’i… Bazı inanışlarda ise ikisini de topraktan yarattığı söylenir. Kimi anlatılara göre ise Tanrı Lilith’i yaratırken saf toprağa çöp ve tortu da karıştırmıştır. Aslında Adem ve Lilith’in uyumsuzluğu da yaygın bir şekilde bu inanışa bağlanmaktadır.
Peki Lilith'i bu kadar benzersiz kılan neydi? Şimdi Lilith'im hikayesine doğru bir yolcuğa çıkıyoruz...
Adem ve Lilith’in birbirinden bağımsız iki ‘birey’ olması Adem için büyük sorun teşkil etmekteydi. İkisi de eşit haklara ve güçlere sahipti. Adem kendisini gökyüzü, Lilith’i ise yeryüzü olarak görüyor ve Lilith’ten itaat bekliyordu. Fakat ona söz geçirmesi pek olası değildi. Adem Lilith’i baskılamak istediğinde Lilith ona karşı çıktı. Cennetin her köşesinde eril tahakküm kurmaya çalışan Adem’e daha fazla dayanamadı ve tanrının yasak ismini söyleyerek Adem’i terk etti. Bunun üzerine Adem tanrıya Lilith’i getirmesi için yalvardı. Tanrı Lilith’i geri getirmesi için üç melek yolladı ve geri gelmezse onu ve çocuklarını öldürmekle tehdit etti. Lilith kabul etmedi. Bunun üzerine Lilith’in her gün 100 çocuğu öldürüldü. Adem’in yalnız kalmaması için ise tanrı Havva’yı yarattı. Bunu yaparken Adem’in kaburga kemiğini kullandı çünkü yeni bir isyan istemiyordu. Lilith ise bu süre zarfında tek başına yaşıyor ve her gün çocuklarının ölümünü izliyordu. Bu durumun zamanla Lilith’in kinini büyüttüğüne ve Adem’in soyundan intikam almak için onu harekete geçirdiğine inanılmaktadır.
Lilith Efsanesi Farklı Mitolojilerde de Karşımıza Çıkar
Lilith’i tarih boyunca farklı versiyonlarda görmek mümkündür. İştar, İnanna, Asterte, İsis, Rhea, Artemis, Semiramis, Venüs, Kybele gibi tanrıça ve kraliçe profilleri Lilith ile özdeşleşmektedir. Bunun yanında Leyla, Lilibet, Lilyel, Magda Mother, Gecenin Kraliçesi, Red Sonya, Scarlet, Gecenin Meleği gibi isimlerle de anılmaktadır. Pentagram, kırmızı gül, kalp, dikili tahta kazık, meşe ağacı, kırmızı renk, 5 ve 50 sayıları ise Lilth’in sembolleri arasındadır.
Lilith Bir Tanrıça Mıdır?
İbrani mitolojisine göre; Lilith, bir tanrıça veya ruhani varlık olarak görülmez. O, Adem gibi topraktan yaratılmış bir insandır ve Adem’in ilk eşidir. Fakat mitoloji ve efsanelerdeki birçok tanrıça ve tarihteki birçok kraliçe gerek güzellikleriyle gerek cesaretleri ile Lilith’e benzetilmişlerdir. Otoritelere başkaldıran kadınların ruhlarında daima Lilith’ten bir parça taşıdıklarına inanılmaktadır.
Lilith Hangi Kutsal Kitaplarda Geçiyor?
Aslında Lilith efsanesi tek tanrılı dinlerden çok önceye, Mezopatamya uygarlıklarına dayanıyor. Sümer ve Babil mitolojilerinde rüzgar tanrıçası ile ifade ediliyor. Sonra Yahudilerin, Tevrat’ın önce sözlü sonra yazıya dökülen ikinci bölümü olan Talmud’da geçiyor. Kabala’da da ondan bahsedilir ki aslında Dünya’nın Lilith ile tanışması da Kabalacı araştırmacılar sayesinde olmuştur. Lilith’in tarihteki rolü, uzunca bir süre, erkekleri baştan çıkaran, kadın ve çocukları hedef alan dişi bir ifrit olarak belirlenmiştir.
Lilith kutsal sayılan birçok kitapta geçmektedir. Efsanelerin birçoğu bu kitaplara kaynaklık etmiştir. Bazı kitaplarda tam adı geçmese de yapılan tasvirlerden Lilith’ten bahsedildiği anlaşılmaktadır. Kitaplarda anlatılan olayların her biri farklı durumlar içerse de ortak nokta Lilith’in yaratılan ilk kadın olduğu ve eşitsizliğe baş kaldırarak cenneti terk ettiğidir.
- İlk olarak Lilith ile Gılgamış destanında karşılaşılmaktadır. Burada gecenin karanlığına hükmeden kötü bir dişi olarak geçmektedir.
- Sümer, Babil ve Pers mitolojilerinde ise Lilith vampir kadın olarak tasvir edilmektedir.
- Eski Ahit’in Genesis yani yaratılış bölümünde kadının yaratılışı ile ilgili bölümün Lilth hakkında olup olmadığı tartışılmaktadır.
- Yeşeya’da Lilith’in yerleşeceği alan ile ilgili bilgi verilmektedir.
- Midraş kitabında Lilith’in Adam (Adem) ile birlikte topraktan yaratılan ilk kadın olduğu anlatılmaktadır.
- Milattan önce yazılmış olan Ölüdeniz Parşömenlerinde Lilith ismi açıkça geçmektedir.
- Lilith kutsal kitaplarda olduğu kadar araştırma kitaplarında, romanlarda, biyografilerde ve başka türlerde yazılmış daha birçok kitapta geçmektedir.
Lilith Şeytan Mı?
Lilith tanrıya karşı çıkması ile şeytanla özdeşleştirilse de şeytan değildir. Haksızlığa uğrayan ve boyun eğmeyen bir kadındır. Pentagram, kırmızı renk, keçi gibi şeytan sembolleri Lilith ile de ilişkilendirilmektedir. Bu yüzden yer yer Lilith’in şeytan olabileceği düşüncesi akıllara gelmektedir. Bununla birlikte bazı hikayelerde yasak meyveyi yedirenin Lilith olduğu geçmektedir. Fakat en yaygın olan hikaye meyve konusunda Lilith’in şeytanı bilgilendirdiğidir. Lilith daha önce cennette Adem ile birlikte yaşadığı için bahçedeki ağaçların meyvelerini yasakladığını biliyordu. Adem’e secde etmediği için cennetten kovulan şeytana bu bilgiyi Lilith’in verdiği söylenmektedir. Şeytan da yılan kılığına girerek Adem ve Havva’yı meyveyi yemeleri için ikna etmiştir. Meyveyi yedikleri için cennetten kovulan Adem ve Havva aynı zamanda ölümlü olmuşlardır. Lilith meyveden yemediği için ölümsüzdür. Lilith’in şeytana bu bilgiyi vermesinin altında yatan temel sebep çocuklarının öldürülmesi olarak geçmektedir. Bu yüzden Adem’in soyundan olan çocuklara da kin gütmektedir. Hamilelere, yeni doğanlara ve lohusalara kötülük yaptığına, hatta ölümlerinden Lilith’in sorumlu olduğuna inanılmaktadır. Fakat şeytana atfedilen diğer kötülüklerle ilişkisi yoktur.
Lilith Mitolojisine Benzer Başka Efsaneler Var Mı?
Lilith’in tarih boyunca farklı isimlerle anıldığı düşünülmektedir. Bunlardan ilki MÖ.3500 yıllarında Sümer ve Babil mitolojilerinde görülen Lamaştu’dur. Kabatlı bir ifrit olarak tasvir edilmiştir. Bebekleri kaçıran, onları yiyen ve yeni doğum yapmış kadınları öldüren bir varlık olarak anlatılır.
Lilith’in farklı bir versiyonu da Tiamat’ta bir ejderha olarak anlatılmasıdır. Burada da yine korkunç, kaosu ifade eden olarak anlatılır. Tiamat’a ait birçok sembol, kadına ait sembollerdir. Yunan mitolojisinde adının anlamı engerek olan Ekhidna güzel bir kadındır. Belden aşağısı yılandır. Aynı zamanda bir anadır. Typhonla birleştiğinde yeryüzündeki en korkunç köpek ve canavarları doğurur. Bir başka Lilith versiyonu Lamia’dır. Güzeller güzeli bir kraliçedir. O kadar güzeldir ki Zeus ona aşık olur. Zeus’tan bir sürü çocuğu olur, Hera bu durumu kıskanır ve onu cezalandırır. Çocuklarını öldürür. Bu acıya dayanamayan Lamia delirir, bir mağaraya saklanır ve kendisinden daha şanslı olan, bebekleri yaşayan anneleri kıskanarak çocuklarını kaçırıp çiğ çiğ yemeye başlar. Sonra çocukların kanını içtiği söylencesi giderek istediği biçime girerek erkekleri aldattığı, kanlarını içtiği ve cinsel organlarını koparttığı şeklini alır. Eski Roma’da da delikanlıların kanını emen dişi cinlere Lamia denir. Bir de meşhur yılan saçlı Medusa vardır, o kadar kötüdür ki kendine bakan insanları, özellikle de erkekleri taşa çevirir. Lilith özelliği taşıyan bir başka kadın Şahmaran’dır. Onun da benzerleri gibi yarısı yılandır. Adı ‘yılanların şahı’ anlamına gelmektedir. Mezopotamya masallarında, hikâyelerinde akıllı ve iyicil olarak tanımlanan bellerinden aşağısı yılan, üstü ise insan şeklindeki maran adı verilen, doğaüstü yaratıkların başında bulunan ve hiç yaşlanmayan, ölünce ruhunun kızına geçtiğine inanılan varlıktır. Türk mitolojisinde doğum zamanları kadına ve bebeğe musallat olan Albız ya da Alkarısı da Lilith ile benzer özellikler taşımaktadır.
Mitolojik hikayelere bakıldığında Lilith ve türevi birçok kadınla karşılaşmak mümkündür. Güçlü kadınlar tarih boyunca karalanmış ve daima tehlikeli bulunmuştur. Kadınların güçlü olması, ruhu güçlü olmayan diğer herkesi korkutmuştur ve korkutmaya devam etmektedir. Lilith bunların ilk örneğidir.
Sanat Tarihindeki Ünlü Lilith Tasvirleri Nelerdir?
Ortaçağ kaselerinde tasvirlerine rastlanan Lilith sanatın her alanında kullanılan bir ikondur. Lilith Rönesans resimlerinin yılanlı kadını olarak sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bunun en bilindik örneklerinden birine Sistine Şapeli’nde rastlanmaktadır. Michelangelo’nun “Fall Of Man” isimli tasvirinde merkezde Lilith yer almaktadır.
Bir diğer Lilith tasviri Dante Gabriel Rosetti’nin “Lady Lilith” isimli eseridir.
Giovanni Battista Tiepolo, “The Immaculate Conception” da Lilith tasvirinin bir diğer örneğidir. John Collier’in “Lilith” isimli tablosu da bu tasvirlere örnek olarak gösterilebilir. Bir başka Lilith örneği ise Andrei Posea’ya aittir. Onun eseri de “Lilith” adını taşımaktadır. Lilith, gerek gücü gerekse hikayesiyle sanata konu olmak için oldukça cezbedicidir. Burada verilen birkaç örnek ile birlikte daha pek çok Lilith anlatımı ile karşılaşmak mümkündür.
Bunlar dışında Botticelli’nin ünlü tablosu “Venüs’ün Doğuşu” da Lilith ile ilişkilendirilebilir. Aphrodite ya da Venüs olarak bilinen aşk ve cinsellik tanrıçası; beyaz teni ve uzun kızıl saçları ile Lilith’in kitaplarda geçen fiziksel özelliklerine birebir uymaktadır.
sanatperver Admin
