İstanbul'un Sembol Yapıları: Kariye Camii
Mimari Keşif

İstanbul'un Sembol Yapıları: Kariye Camii

sanatperver Admin
sanatperver Admin

534 yılında inşa edilen Kariye Camii, Bizans döneminde en önemli yapılardan bir tanesiydi. Manastır olarak inşa edilen Camii, Osmanlı döneminde 2. Beyazid’ın sadrazamı olan Atik Ali Paşa tarafından camii haline getirilmiştir. Uzun yıllar camii olarak kullanılan Kariye Camii, 1945 yılında müze haline getirilmiştir. 21 Ağustos 2020’de yeniden camii haline getirilen bu eşsiz kültür mirası hakkındaki içeriğimize beraber göz atalım.

Bu içerikler ilginizi çekebilir:

Efsanelere Yakından Bakalım: İstanbul’un 7 Tepesi

İstanbul’un Semtleri ve İsimlerinin İlginç Hikâyeleri

Kariye Camii Hakkında

Kariye Camii ya da eski adıyla Azize Kurtarıcı Hora Kilisesi, sahip olduğu eşsiz mozaik ve freskleriyle Bizans mozaik sanatının en parlak dönemini yansıtıyor. Dış narteksinde İsa peygamberin hayatı, iç narteksinde ise Meryem Ana’nın hayatını anlatan mozaikler bulunuyor. Mozaiklerde kullanılan perspektif ve derinlikle hareketli figürlerin kullanılması, Bizans’ta mozaik sanatının ne kadar geliştiğinin bir göstergesi.

Cumhuriyet’in ilan edilmesinin ardından 1945 yılında cami olarak kullanıma kapanan ve o tarihten itibaren müze haline getirilen Kariye Müzesi, Osmanlı döneminde cami olarak kullanılması için duvarlarındaki mozaiklerin kapatılmıştır. Mozaiklerin kapanmasının ardından kiliseye minare eklenmiş ve belirli döneme kadar cami olarak kullanılmaya devam etmiştir. Günümüzde yine camii olduktan sonra otomatik perdeyle kapatılan mozaikler, namaz saatleri dışında ziyaretçiler tarafından görülebilir.

Kariye Camii'nin Mimari Özellikleri

Kariye; naos, kuzey taraftaki iki katlı ek yapı (anneks), iç narteks, dış narteks ve güney taraftaki mezar şapeli (parekklesion) ile beş ana mimari birimden oluşur.

Metokhites ve İsa Mozaiği

Yapı kubbe ile örtülü kısaltılmış yunan haçı planı ile inşa edilmiş olup kubbeyi kiborion şeklinde dört adet paye ile taşınan yüksek kasnaklar desteklemektedir. 19 adet oldukça büyük pencere açıklığı iç mekana fazla güneş ışığının girmesine yardımcı olur. Naosun doğu ucundaki bemanın iki tarafında kubbeli postophorion odaları vardır.

Kilisenin ana mekanı (naos) 10,5 m x 15 m ölçülerindedir. Apsis, Palaiologos’lar (Bizans’ta soylu bir aile) döneminde yapılan dıştan yarım yuvarlak bir uçan payanda ile desteklenmiştir. Ana mekan zemini ve duvarları mermer kaplıdır. Apsis (yatay eksen) içinde Osmanlı döneminde yapılmış mihrap da yer almaktadır.

İsa Mozaiği

Apsis bölümünde yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan vitray parçaları Pantokrator İsa Manastır Kilisesinde bulunan vitraylara benzemekte olup, bu da vitray sanatının Bizans’ta, Avrupa’daki gelişiminden önce olduğunu göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Naosun duvarları, korniş seviyesine kadar çok değerli mermer levhalarla, narteksler tamamen mozaik, Parekklesion ise fresklerle süslenmiştir.

Kariye Camii’nde Bulunan Bölümlerin Anlamları

  • Postophorion: Kutsal amaçlarla kullanılan erken Hıristiyan ve Doğu Hıristiyan kilise binasındaki odalara verilen isimdir.
  • Naos: Naos Antik dünyada bir tapınağın temel yapısı anlamına gelmektedir. Bu anlamını koruyan terim Ortodoks kiliselerde de yapının merkezini ifade eder. Cami mimarisindeki karşılığı sahındır
  • Kiborion: Altar üzerinde dört sütunla taşınan baldakendir.
  • Baldaken: Bir taht ya da altar üzerinde sütunlar vasıtasıyla yükselerek onu koruyan bir bölümdür.
  • Nef: Bir bazilika kilisesinin merkez koridoru veya bir kilisenin arka duvarı ile kesişme noktasının en uzak noktası arasında yer alan ana gövdesi ve koridordaki transept denilen çapraz yapıdır.
Kariye Camii’nin içerisinden görünüş

Kariye Camii Mozaik ve Freskleri

Doğru Roma resim ve mozaik sanatının en önemli örneklerinin yer aldığı yapıda, Hz. İsa ve Hz. Meryem Ana’nın hayatını anlatan birçok eser bulunuyor.

Eşsiz dokusu ile o döneme ve dine ait çok sayıda mozaiklerin yer aldığı müzede, bunun yanı sıra Hristiyan dininin tarihi anlatan farklı mozaiklerde yer almaktadır. Müze içerisinde girişlerde Cennete Giriş sahnesi gibi pek çok farklı kısım bulunuyor.

Cennete Giriş sahnesi bölümünde insanların sıra halinde dizilmesi ve çarmıhı tutan kişilerden bazılarının cennete yerleştirilmiş olduğu gibi ilginç sahneler içeriyor.

Cennete Giriş Freski

İç mekanın çoğu İsa ve Meryem Ana’nın hayatlarını tasvir eden mozaiklerle kaplıdır. İki bağışçı ile Mesih ve Meryem’i gösteren Khalke Jesus’a dikkat çekicidir. Bu mozaik, iç narteksin sağ kubbesinin altında yer alır.

Khalke Jesus Mozaiği

Kubbede ise, İsa ve atalarının çarpıcı bir tasviri yer alıyor. (İsa’nın Ataları)

İsa’nın Ataları Mozaiği

Narteksin sol kubbesinde, Meryem ve Atalarının çevrelediği Bebek İsa’nın dingin güzellikte bir mozaiği bulunmakta.

Nefte üç mozaik buluyor: İsa; Meryem ve Bebek İsa; ve Kutsal Bakire’nin Ölümü (Varsayım)

Meryem’in Ölümü veya Koimesis Mozaiği

Yapıda Çok Sayıda Eski Ahit’ten Sahne Bulunuyor

Freskler Nefin sağında, kilisenin kurucusu ve akrabaları, yakın arkadaşları ve ortaklarının mezarlarını tutmak için inşa edilmiş bir yan şapel olan parekklesion yer alır. Bu, Eski Ahit’ten alınan sahneleri tasvir eden ölüm ve diriliş temalarını işleyen fresklerle süslenmiştir. Anastasis olarak bilinen apsisteki çarpıcı resim, güçlü bir Mesih’in, azizlerin ve kralların katılımıyla lahitlerinden Adem ve Havva’yı dirilttiğini göstermektedir. Cehennemin kapıları Mesih’in ayaklarının altında gösterilir.

Anastasis Freski

Daha az görkemli ama kubbeyi süsleyen freskler, Meryem’i ve 12 görevli meleği gösterir. Bu kubbe ile apsis arasındaki tavanda, Son Yargı, Vahiy Kitabı’ndan bu sahneyi göz kamaştırıcı beyaz ve yaldızlı vurgularla çevrelenmiş kıvrımlı bir motifle temsil edilen cenneti tasvir ediyor.

Son Yargı Freski

Kariye Camii Nerede?

Kariye Camii; İstanbul’un Fatih ilçesinin Edirnekapı semtinde yer alıyor. Camii’nin konumuna ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz.